– प्रदिप अधिकारी
हाल बढ्दै गएको सामाजिक सञ्जाल स्क्यामिङ (फेक लिङ्क क्लिक गर्न लगाउनु र, फेक अकाउन्ट बनाएर नजिकका साथिहरुलाई इन्फरमेसन तथा पैसा माग्नु) बाट धेरै व्यक्तिहरुले सास्ती पाइराख्नु भएको छ । यस समस्याबाट छुटकारा पाउन र सचेत बनाउन तपसिलका सुझाव दिन कोसिस गरेको छु।
१. सबै भन्दा महत्त्वपूर्ण कुरा भनेको तपाईंहरुले बनाउनु भएको सामाजिक सञ्जाल मुख्यतः फेसबुकमा Two – Factor Authentication (लगइन् गर्ने क्रममा कोड प्राप्त भई लगिन हुनु) यो Feature ले तपाईंको अकाउन्ट सुरक्षाको लागि सबैभन्दा महत्त्वपूर्ण भुमिका निर्वाह गरेको हुन्छ।
२. हप्ताको एक पटक जसरी आफ्नो सवारी साधन चेक गर्नुहुन्छ त्यसरी नै आफ्नो सामाजिक सञ्जाल भित्र अपरिचित व्यक्तिले प्रवेश गरि इ–मेल तथा फोन नम्बर परिवर्तन गरेको हुन सक्छ राम्रोसँग चेक गर्नुहोला।
३. महिनाको Minimum एक पटक पासवर्ड परिवर्तन गर्नुहोला।
४. तपाईंको मेसेन्जर तथा कमेन्ट सेक्सनमा देखापर्ने जुनसुकै लिङ्कमा सोचेर मात्र क्लिक गर्नुहोला।
५. अहिले ह्याकरले कसैको अकाउन्ट ह्याक गरि उक्त अकाउन्टबाट नजिकका साथीहरुलाई विभिन्न समस्या देखाई पैसा ठगेको उदाहरण प्रशस्तै पाइन्छ, र यसबाट पनि सचेत रहनुहोला।
६. अहिले विभिन्न मनोरञ्जनात्मक स्क्यामिङ तथा प्रलोभन (तपाईको अनुहार कुन सेलिब्रेटी सँग मिल्छ, दैनिक ५००० आम्दानी हुने अनलाइन जागिरको लागि लिङ्कमा क्लिक गर्नुपर्ने, तपाईं भविष्यमा के बन्नुन्छ ? जस्ता मनोरञ्जनात्मक स्क्यामिङ र मार्क जुकरवर्गले पेज सेयर गर्ने मध्ये एक जनालाई एक करोड दिने जस्ता प्रलोभन)हरु आइरहेका छन्। यो कुराबाट पनि सचेत रहनुहोला।
सामाजिक सञ्जाल पनि एउटा व्यापक ई–समुदाय हो। जसमा देशहरु बिचको सिमानामा जस्तो कुनै व्यक्ति तपाईंको क्षेत्रमा प्रवेश गर्न गाह्रो हुँदैन र उक्त ई–समुदायमा क्रिमिनलहरु पनि बिगबिगि रहेका हुन्छन् र जतिबेला पनि तपाईंको साइबर दुनियाँलाई क्षति पु¥याउन सक्छन्।
मेरो अनुभवः
केही महिना अगाडि मेरो वाट्स एपमा अपरिचित मोबाइल नम्बर बाट तपाईंलाई दैनिक साधारण टाक्स गरेबापत ५०००–१०००० सम्म आम्दानी हुन्छ भन्ने मेसेज आयो। मलाई अगावै यो स्क्यामिङ हो भन्ने कुरा थाहा थियो, किनभने मैंले यहीँ तरिकाको स्क्यामिङ बाट ठूलो रकम गुमाएको भन्ने समाचार कहीँकतै पढेको थिएँ।
तर मलाई यसको भित्री प्रक्रियामा पुगि बुझ्नु थियो। त्यसपछि मैंले उसले भने अनुरुप टाक्स पूरा गरें। टाक्सहरुमा मुख्यतयाः इन्स्टाग्राम को तीन वडा Random Post एयकत लाइक गरी स्क्रिन सर्ट सोही व्यक्तिलाई पठाउनुपर्ने थियो। त्यसरी नै मैंले टाक्स गरे बापत मेरो ई–सेवामा रु.४०० भुक्तानी तुरुन्तै प्राप्त भयो।
यसपछि मलाई वाट्स एप बाट टेलिग्राममा कुनै अपरिचित व्यक्तिको (Receptionist) प्रोफाइल सेयर गरियो र टेलिग्राममा कुरा हुन थाल्यो। टेलिग्रामको रिसेप्सनिस्ट भनाउँदो अपरिचित व्यक्तिबाट एउटा च्याट ग्रुपमा एड गरियो र त्यहाँ लगभग तीन सय जना सदस्यको ग्रुप थियो। त्यो ग्रुपमा Task Create, Task Completed देखि Payment Success सम्मको प्रकियाहरुको स्क्रिन सर्ट पठाउने क्रम चलिरहेको थियो।
मैंले पनि एउटा २००० को टाक्समा भाग लिएँ। ग्रुपमा पिन गरिएको Task Instructions बमोजिम मैंले पनि टाक्स गरेर १५ मिनेटमा सक्काए र भुक्तानिको लागि रिसेप्सनिस्टमा QR फर्वार्ड गरिदिएँ। मलाई तुरुन्तै रु.२००० भुक्तानि भयो। झट्ट हेर्दा साँच्चै जस्तो देखिने, अनुभव हुने त्यो ग्रुपमा भएको सबै व्यक्तिको च्याटलाई हेर्दा।
मैंले सोही ग्रुपमा भएको एक जना मेम्बरलाई प्राइभेट मेसेज गरेर बुझ्न खोजें। सो व्यक्तिबाट रिप्लाई आएन। त्यसपछि क्रमै सँगले ३–४ जनालाई मेसेज गर्दा पनि रिप्लाई नआएपछि फेरि एक स्टेप अगाडी बढ्ने निर्णय गरें। अब रु.२५००० को टाक्स थियो र त्यस टाक्समा enroll हुन चाहन्छु भनि Request गरें। यो टाक्स गर्न रु.१५,००० जम्मा गर्नुपर्छ भन्ने Response आयो। त्यसपछि मात्र Confirm भएँ रु.१५,००० जम्मा गरेपछि यो रकम फिर्ता आउँदैन।
यति सजिलै पाँच/दश मिनेटमा २०–२५ हजार कहाँ कमाइन्छ ? त्यहीँ भएर सचेत रहनुहोला। कुनै अपरिचित व्यक्तिबाट आएको मेसेजलाई Response नगर्नुहोला। केही समय अगाडि मात्र यहीँ स्क्याममा परि काठमाडौंमा एकजना विद्यार्थीले लाखौं रकम गुमाएका थिए।
(पंक्तिकार फिदिम नगरपालिका पाँचथरका सूचना प्रविधि अधिकृत हुनुहुन्छ। सं.)
